در سال های اخیر توجه به مفهوم نظام نوآوری به عنوان رویکردی برای تحلیل و سیاست گذاری در عرصه علم، فناوری و نوآوری مورد توجه سیاستگذاران این حوزه قرار گرفته است. از سوی دیگر دستیابی به فناوری های نوظهور مانند نانوفناوری، انرژی های تجدیدپذیر و...، مسیر رو به رشدی را در توسعه علمی و فناورانه کشورها در پیش گرفته اند. لذا شناخت نحوه شکل گیری و توسعه حوزه های نوظهور و نحوه سیاست گذاری برای توسعه آن ها از جمله مسائل اساسی می باشد. مقاله حاضر بدنبال تبیین مدل توسعه فناوری پیل سوختی ایران برمبنای مدل نظام نوآوری فناورانه می باشد. از اینرو 89 رویداد موثر بر توسعه این فناوری شناسایی و با استفاده از نرم افزار MAXQDA، این رویدادها دسته بندی و با کارکردهای مدل پایه پژوهش تطابق داده شده است. با توجه به شواهد موجود در روند توسعه فناوری پیل سوختی در ایران و با تایید خبرگان این حوزه، کارکردهای توسعه منابع انسانی و تامین منابع مالی به دو کارکرد مجزا از هم در مدل پیشنهادی توسعه این فناوری لحاظ شده است. در نهایت با تایید خبرگان حوزه مدیریت فناوری و پیل سوختی، مدل نظام نوآوری فناورانه پیل سوختی ایران با 8 کارکرد اصلی ارائه گردید. در نهایت نقطه ضعف اصلی توسعه این فناوری و شکل گیری ضعیف نظام نوآوری فناورانه پیل سوختی در کشور، ناکارآمدی کارکردهایی نظیر کارآفرینی و شکل دهی بازار می باشد که این مورد باعث تجاری سازی محدود این فناوری و ارائه آن به بازار شده است.

به دلیل نقش و اهمیت نوآوری به مثابه موتور اصلی پیشرفت جوامع، طراحی نظام ملی نوآوری برای تکمیل حلقه از ایده تا بازار و هدایت جریان نوآوری از اهمیت زیادی برخوردار است. یکی از پیش نیازهای طراحی نظام نوآوری انجام مطالعاتی با هدف شناسایی ابعاد کارکردی آن است. این مقاله به بررسی وضعیت هر یک از کارکردهای نظام ملی نوآوری ایران در شرایط موجود می پردازد. با بررسی ادبیات حوزه نوآوری، ابتدا از میان الگوهای موجود برای تعیین وضعیت، الگوی سازمان همکاری های اقتصادی برای اندازه گیری وضع موجود نظام ملی نوآوری انتخاب شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها و تحلیل شکاف با استفاده از آزمون t نشان می دهد که در مجموع نظام نوآوری ایران دارای بیش ترین ضعف و نارسایی در حوزه سیاست گذاری و هدایت و همچنین عدم شکل گیری بازار خدمات و کالاهای مبتنی بر نوآوری است. ضمنا وضعیت خلق توسعه دانش در دانشگاه ها نسبت به کارکردهای دیگر از وضعیت مناسب تری برخوردار است. در پایان نمودار راداری وضعیت نظام نوآوری ملی رسم و وضع هر یک از کارکردها نسبت به عدد میانگین محاسبه شده است.

امروزه برای تسهیل فرایندهای مدیریت ثروت از راه حل های دیجیتال استفاده می شود که تحت عنوان فناوری مدیریت ثروت (ولث تک) مطرح شده است. ولث تک ها منجر به تغییر در رژیم اجتماعی-فنی سنتی شده اند که با مفهوم گذار تبیین می شود. این مطالعه هدف بررسی گذار با چارچوب تحلیلی نظام نوآوری فناورانه را دنبال می کند. محققان قبلی، با مطالعه فناوری تجدیدپذیر، هفت کارکرد برای نظام نوآوری فناورانه تعیین کرده اند و نشان دادند که نظام چگونه کار می کند. از آنجا که گذار ولث تک، در مقایسه با گذار فناوری های تجدیدپذیر، گذاری کوتاه مدت محسوب می شود لذا نظام نوآوری فناوری های مدیریت ثروت کارکردهایی متفاوت از نظام نوآوری فناوری های تجدید پذیر دارد. ضمن اینکه ایران به عنوان کشوری در حال توسعه در جایگاه پیرو نسبت به کشورهای توسعه یافته قرار دارد که منجر به تفاوت در کارکردها و نحوه عملکرد نظام می شود. این مطالعه برای بررسی گذار ولث تک با چارچوب تحلیلی نظام نوآوری فناورانه، از روش پژوهش کیفی و راهبرد تحلیل محتوا استفاده کرده است. در این راستا با مطالعه گزارش ها و مطالب و مصاحبه های منتشر شده در رسانه های مالی و فین تکی طی بازه زمانی 1394 تا پایان 1399، نظرات فعالان این حوزه در ایران بررسی و تحلیل شده و در نهایت 9 کارکرد تامین زیرساخت فناورانه، شکل­دهی به ارتباطات و شبکه سازی، تبادل اطلاعات و دانش، سیاستگذاری و قانونگذاری، آگاهی­بخشی به شهروندان و شکل­گیری شهروندی مالی، تامین مالی، توسعه منابع انسانی، تحقیق و توسعه و همچنین فعالیت­های نوآورانه شناسایی شده است.

مفهوم نظام ملی نوآوری در طول سه دهه گذشته، توجه زیادی را به خود جلب کرده است. نظریه های مدرن، نظام ملی نوآوری را مجموعه ای از سازمان ها و نهادها توصیف می کنند که در فرآیند تولید، توزیع و استفاده از دانش و فناوری ها با هدف تحقق اهداف راهبردی نظیر توسعه پایدار سیستم اقتصادی و کمک به افزایش رقابت پذیری، در تعامل هستند. هدف پژوهش حاضر ارائه چارچوب نظام ملی نوآوری بر اساس کارکردهای دانشی و نقش دانشی بازیگران این نظام می باشد و برای دست یابی به این چارچوب از رویکرد ترکیب نظام مند تحقیقات استفاده شده است. بر این اساس با مطالعه و بررسی عمیق 180 منبع مطالعاتی در قالب مقاله، کتاب، گزارش ها و سایر مستندات، شش کارکرد دانشی اصلی شامل "خلق، کسب، انتشار، توسعه، بهره برداری و تجاری سازی دانش" و چهار کارکرد حمایتی شامل "حمایت و بسترسازی، تأمین مالی، واسطه گری و سیاست گذاری و تنظیم گری" و هفت بازیگر اصلی "دولت، سازمان های تحقیقاتی، نهاد مالی-مؤسسات مالی، دانشگاه و مراکز آموزش عالی، صنعت، واسطه ها، جامعه و حامیان و توانمندسازها" تعریف گردید. بر اساس کارکردهای اصلی و حمایتی، نقش های مرتبط استخراج و بازیگران بر اساس نقش ها، دسته بندی شدند. نتیجه نهایی پژوهش، چارچوب نظام ملی نوآوری با تمرکز بر کارکردهای دانشی و دسته بندی جدیدی از بازیگران شناسایی شده در 5 لایه مرتبط، شامل کارکرد دانشی اصلی به عنوان درونی ترین و مرکزی ترین لایه، لایه های کارکردهای دانشی حمایتی، نقش های دانشی و بازیگران به عنوان لایه های بعدی و در نهایت زیر نظام های نظام ملی نوآوری بر اساس چرخه هلیکس و به عنوان بیرونی ترین لایه، را ارائه می نماید.

مناطق آزاد اقتصادی یکی از بازیگران متنوع نظام ملی نوآوری است که چشم پوشی از آنها و یا کاستی تعاملات آنها موجب کاهش عملکرد اقتصادی می شود. این مناطق در کشورهای درحال توسعه از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چرا که با جذب دانش و فناوری و نفوذ در بازار های جهانی موجب حمایت از بازیگران داخلی می شوند. ایفای چنین نقشی مستلزم فهم نظری این مناطق و تبیین کارکردهای مناسب آنها در نظام نوآوری است. مطالعه حاضر با بکارگیری مبانی نظری اقتصاددانش بنیان و کارکردهای نظام نوآوری، برای پوشش این خلا با استفاده از رهیافت استنتاج توضیحی-تبیینی بر اساس داده های مستخرج از مصاحبه های نیمه ساختاریافته (12 خبره)، اقدام به استخراج کارکردهای مناطق آزاد اقتصادی در نظام نوآوری کرده است. نتایج حاکی از آن است که مناطق آزاد می توانند به عنوان محیط آزمون نوآوری، محل آزمایش سیاست های نوآوری، انتقال دهنده دانش و فناوری، توسعه خوشه های نوآوری، تسهیل خلق نوآوری برای شرکت های خارج از نظام نوآوری، شبکه سازی و همکاری های بین المللی و جذب سرمایه گذاری خطرپذیر خارجی عمل کنند.

نظام نوآوری از ارکان اصلی دستیابی به تولید مبتنی بر دانش و اقتصاد دانش ­بنیان است. در بین نظام ­های نوآوری بخشی، نظام نوآوری کشاورزی به دلیل ماهیت و جایگاه ویژه­ بخش کشاورزی در تأمین امنیت غذایی، ایجاد ارزش­ افزوده و اشتغال­ زایی، از اهمیت ویژ­ه ­ای برخوردار است. توسعه دانش ­بنیان کشاورزی با به ­کارگیری یافته­ های علمی، فناوری­ های دقیق و نوآوری­ های توسعه ­یافته در نظام نوآوری کشاورزی محقق می­ شود. درک صحیح از کارکردهای نظام نوآوری کشاورزی در دستیابی به توسعه دانش­ بنیان، می ­تواند به سیاست گذاران این بخش در تدوین سیاست ­های نوآوری کمک نماید. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و با روش نظریه بنیانی به تحلیل کارکردهای نظام نوآوری در توسعه دانش‏ بنیان کشاورزی پرداخته است. جامعه آماری این پژوهش اساتید، صاحب ­نظران، مدیران ارشد وزارت جهاد کشاورزی و کشاورزان پیشرو بودند. نمونه­ گیری به صورت هدفمند شروع و تا رسیدن به اشباع نظری به روش گلوله برفی ادامه یافت. داده ها با بررسی اسناد و مدارک، یادداشت­ های عرصه و مصاحبه ­های غیرساختارمند گردآوری شد. برای تجزیه و تحلیل داده ­ها از نرم ­افزار MAXQDA استفاده شد. داده­ ها در قالب 69 مفهوم و 19 مقوله کدگذاری شد. در مرحله کدگذاری محوری مدل پاردایمی، کارکردهای خلق و توسعه دانش و انتشار دانش به ­عنوان پدیده اصلی و کارکرد هدایت و جهت­ دهی نظام، به­ عنوان شرایط زمینه ­ای،کارکرد تأمین و تسهیل منابع به­ عنوان شرایط علّی و کارکرد مشروعیت­ بخشی به­ عنوان شرایط مداخله­ گر شناسایی شد. همچنین کارکرد فعالیت­ های کارآفرینانه و شکل­ دهی به بازار به­ عنوان راهبرد و تدوین استانداردهای بخشی، بهبود زنجیره ارزش محصولات، افزایش رقابت ­پذیری اقتصادی محصولات تولیدی، تنوع ­­بخشی به اقتصاد بهره­ برداران به ­عنوان پیامدها شناسایی شد. با توجه به یافته­ های پژوهش، ایجاد مراکز ترویج نوآوری و کارآفرینی کشاورزی با رویکرد سیاست­ گذاری باز و طرف تقاضا می ­تواند گامی موثر و هدفمند در جهت تقویت کارکردهای نظام نوآوری کشاورزی در توسعه دانش­ بنیان بخش کشاورزی باشد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در کشورهای در حال توسعه، به دلیل ساختار نهادی شکننده، شکل گیری و ادامه فعالیت نظام ملی نوآوری همواره با مشکلاتی روبروست. یکی از بازیگران کارآمد نظام های نوآوری و به تبع آن نظام ملی نوآوری، نهادهای میانجی هستند. کارکردهای آنها می تواند در رفع یا کمرنگ نمودن مشکلات مورد اشاره نقش آفرین باشد. با این ترتیب، ارزیابی امکان ارتباط میان کارکردهای این نهادها با مشکلات موجود در نظام ملی نوآوری کشور به عنوان هدف این مقاله انتخاب شده است.در این مقاله، مشکلات نظام ملی نوآوری ایران با یک رویکرد کارکردمحور دسته بندی و در شش دسته سیاست گذاری، تسهیل و جهت دهی به فعالیت های تحقیقات و نوآوری، انجام تحقیق و توسعه، کارآفرینی، توسعه نیروی انسانی و نهایتا انتشار فناوری طبقه بندی شدند. در ادامه نیز به منظور ارتباط دهی کارکردهای نهادهای میانجی با میزان تاثیرشان در رفع مشکلات موجود نظام ملی نوآوری، به دسته بندی کارکردهای نهادهای میانجی با تمرکز بر نهادهای فرابخشی پرداخته شده که این کارکردها در چهار دسته حمایتی و بسترسازی، تامین مالی، واسطه گری و ارتباطی و همچنین مشاوره تبیین گردیده اند. پس از این مرحله، با بهره گیری از نظرات 35 تن از خبرگان حوزه نظام نوآوری و نهادهای میانجی، میزان تاثیر هر کارکرد نهادهای میانجی در رفع ضعف های نظام نوآوری ملی ایران سنجیده شده است. نتیجه سنجش میزان تاثیر کارکردها حاکی از آن است که کارکردهای دسته حمایتی و بسترسازی، از حیث تعداد بیشترین تاثیرگذاری را در رفع ضعف ها دارد. همچنین بیشترین تاثیرات کارکردها به صورت تاثیر کارکردهای حمایتی و بسترسازی بر تسهیل تحقیق و توسعه و نوآوری، تاثیر کارکردهای تامین مالی بر رفع ضعف های تحقیق و توسعه و کارآفرینی، تاثیر کارکردهای واسطه گری بر رفع ضعف های انتشار فناوری و نهایتا تاثیر کارکرد مشاوره بر رفع ضعف های کارآفرینی و انتشار فناوری است.

ارتباطات دیجیتال یکی از صنایعی است که با نرخ رشد بسیار بالا در حوزه نوآوری در حال گسترش و پیشروی می باشد. این صنعت در سطح جهانی دارای تحولات گسترده ای بوده، به طوری که مدل های کسب و کار آن دچار دگرگونی قابل ملاحظه ای براساس تغییرات فناوری نسل های نوین در این صنعت شده است. فناوری نسل های نوین فناوری مهمی را با نام بستر شبکه داده به وجود آورده است که در این مقاله از آن به عنوان نظام نوآوری فناورانه نام برده شده است. در نظام نوآوری فناورانه موجود با ایجاد زمینه های تخریب خلاقانه، محیط کسب و کار سازمان ها را با دو آلترنتیو انطباق و کسب موفقیت یا فروپاشی کامل سیستم مواجه نموده است. برخلاف بسیاری از مقالات که رویکرد ساختاری و کارکردی را به صورت جداگانه جهت بررسی نظام نوآوری فناورانه به کار برده اند. در این مقاله براساس فرآیندی مشخص مطالعات ساختاری را به عنوان پیش نیازی جهت مطالعات کارکردی معرفی نموده تا زمینه های مناسب تری برای مطالعات کارکردی فراهم شود. با استفاده از بررسی ادبیات موضوعی و مسائل موجود در صنعت، پرسشنامه ای جهت ارزیابی هشت عامل کارکردی تدوین نموده، از طریق اعمال فازهای توسعه فناوری به عنوان عاملی تاثیرگذار در وابستگی و اولویت بندی عوامل کارکردی که تاکنون کمتر به آن توجه شده است، کارکردها در فاز مورد نظر را اولویت بندی و عوامل مسدود کننده، نیروهای پیشران و سپس سیاست های مورد نیاز تحلیل و تدوین شده اند. براساس نتایج به دست آمده، بررسی فرآیند مذکور به عنوان چارچوب مناسبی برای مطالعات کارکردی مدنظر قرار گرفته و نهایتا با ارائه سیاست گذاری های مناسب، مطالعات کارکردی بیشتر را در این صنعت پیشنهاد نموده ایم.